خانه‌های تاریخی در هر شهر، گنجینه‌های ارزشمند تاریخ و تمدن آن دیار هستند. تلفیقی از فرهنگ و هنر، در قالب معماری خاص و پیچیده‌ای در این ابنیه تاریخی دیده می‌شود که هرکدام جلوه خاصی از زیبایی را هویدا می‌کنند. شهر مقدس مشهد گذشته‌ای پر از داستان‌های گوناگون دارد و تاریخ غنی در این شهر جریان داشته است. در این مقاله قصد بر معرفی و بررسی خانه‌های تاریخی مشهد داریم. با هیربدنگاره، برترین و متخصص‌ترین در حوزه خدمات معماری سنتی اسلامی ایرانی همراه باشید.
خانه تاریخی داروغه
خانه تاریخی داروغه از دوره قاجار بجای مانده و یکی از اصلی‌ترین خانه‌های تاریخی مشهد می‌باشد. استفاده این ملک بصورت مسکونی بوده است و پس از 3 دهه، استفاده این خانه به برگزاری هیئت‌های مذهبی تغییر یافت. در سال‌های گذشته خانه داروغه مرمت شده است. تلفیق معماری سبک ایرانی و روسی در این خانه دیده می‌شود. ایوان‌های طاق‌دار و شیشه‌های رنگی، عناصری از معماری ایرانی سنتی در این خانه هستند.
خانه توکلی
خانه تاریخی توکلی از زمان قاجار پابرجاست. گردشگران و مسافران زیادی به علت مجاورت این خانه با حرم مطهر در مشهد، زمانی را برای دیدار از این خانه کنار می‌گذارند. کاشی کاری‌ها و آجرکاری‌های ایرانی سنتی در این خانه بسیار چشم نواز و در معرض دید هستند. کتیبه‌های کاشی کاری شده و طاق‌های قوسی شکل، نمادهای زیبای معماری سنتی ایرانی اسلامی در این خانه، جلب توجه می‌کنند.
خانه ملک
این خانه تاریخی نیز از زمان قاجار بجای مانده است. این خانه تاریخی به ثبت ملی رسیده است. اکنون تنها 2 طبقه از آن بجای مانده و قابل استفاده است. در قسمتی از خانه ملک، سقف مشبک و منبت کار چوبی دیده می‌شود که از عناصر معماری سنتی هستند. تعدد پنجره‌ها و درهای ورودی نیز جزئی دیگر از معماری ایرانی سنتی هستند که در این مکان یافت می‌شوند.
خانه رجایی
خانه تاریخی رجایی دارای یک در ورودی است. این خانه تاریخی در دوره قاجار بنا شده است. امروزه استفاده این خانه تاریخی بصورت مسافرخانه می‌باشد. خانه رجایی، دارای جزئیاتی از معماری ایرانی اسلامی نیز در خود می‌باشد. از جمله آن می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- نمای اصلی متقارن ساختمان خانه
- حوض و چند باغچه در حیاط
- کفپوش آجر قزاقی
همگی این موارد اشاراتی به معماری سنتی دارند.
خانه امیری
خانه تاریخی امیری از خوش‌نما ترین و زیباترین خانه‌های تاریخی مشهد می‌باشد. ترکیب معماری ایرانی اروپایی در ساخت این خانه بسیار مشهود است. از ویژگی‌ها برتر معماری خانه تاریخی امیری مشهد تزئینات آجری و کاشی کاری منحصربه‌فرد آن است. نکته جالب دیگر این خانه تاریخی، تفاوت نمای هر سمت این خانه با وجه دیگر آن است.
خانه کوزه کنانی
خانه کوزه کنانی که بزرگ‌ترین خانه تاریخی مشهد نیز می‌باشد، مانند دیگر خانه‌ها متعلق به زمان قاجاریه است. سرستون‌های بسیار خاص که گویا از معماری سبک یونانی در ساخت آن‌ها الهام گرفته شده است، نمای این خانه زیبای تاریخی را دو چندان کرده‌اند. فرهنگ بومی و هویت تاریخی این خانه، بیانگر روایت‌های گذشته بر وی در سال‌های متمادی است. در کل، معماری این خانه تلفیقی جذاب از سبک ایرانی و روسی است. درب و پنجره‌های چوبی، دالبرهای روسی، هشتی ورودی با بدنه آجری و تزئینات آجری این خانه عناصر زیبایی بخش به معماری آن هستند. خانه کوزه کنانی امروزه قابل بازدید می‌باشد.
خانه اردکانی
خانه تاریخی اردکانی، گنجینه‌ی تاریخی دیگری از زمان قاجار است که در شهر مشهد جای گرفته. هنوز این خانه بصورت مسکونی استفاده می‌شود و تنها قسمتی از آن قابل مشاهده بینندگان است. اتاق‌های مخصوص فصول گرم و سرد، حوض‌خانه و آب‌انبار و نیز شاه‌نشین از عناصر تجلی بخش معماری سنتی ایرانی در خانه تاریخی اردکانی هستند.
خانه پیشه وران مشهد
خانه پیشه وران مشهد، یکی از اصلی‌ترین و مهم‌ترین خانه‌های تاریخی شهر مشهد می‌باشد. عنوان دلبازترین نیز به آن داده شده است. هویت و اصالت این خانه در عین بازسازی سه باره آن کاملاً حفظ شده است. آجر کاری‌های بی مانند، پنجره‌های متعدد و رو به حیاط این خانه و نیز شومینه‌هایی که به زیبایی نقاشی شده‌اند، از معماری سنتی این خانه سخن می‌گویند. این بنای جذاب تاریخی احتمالاً در اواخر دوران قاجار ساخته شده است. اتاق‌های زمستانی رو به آفتاب و اتاق‌های تابستانی در معرض گذر باد و نسیم‌های خنک، از دیگر ویژگی‌های اعجاب انگیز خانه تاریخی پیشه وران مشهد هستند.
فرهنگسرای بهشت
عمارت تاریخی که امروزه آن را با نام فرهنگسرای بهشت می‌شناسیم، بیش از 80 سال از زمان ساخت آن می‌گذرد. این خانه تاریخی نیز به ثبت آثار ملی رسیده است. اولین کاربری آن مدرسه بوده که بعدها برای حفظ این اثر معماری ایرانی، مورد توجه بیشتری قرار گرفت.
خانه‌های تاریخی و اثر معماری ایرانی
تمامی خانه‌های تاریخی که از آن‌ها یاد شد، آثاری از معماری سنتی ایرانی اسلامی در خود دارند و ریشه عمیق این سبک را در معماری کشورمان نشان می‌دهد. کاشی کاری و آجرکاری‌های جذاب، حوضچه‌ها و طاق‌ها همگی نشانه‌هایی برای پی‌بردن به معماری سنتی ایرانی اسلامی هستند.
اجرای معماری سنتی و معماری اسلامی ایرانی
معماری به عنوان بوم نقاشی از زبان بی کلام تاریخ و فرهنگ یک ملت، روایتگر داستان‌ها و تمدن‌هایی است که بر صفحه زمان در یک مرز و بوم نقش بسته‌اند. خانه‌های تاریخی یاد شده و بناهای دیگر ساخته شده با معماری اصیل ایرانی اسلامی، به دست معماران و استادکاران ایرانی به ثبت رسیده‌اند. هیربدنگاره در قالب تلاش‌های بی مانندش، شکل و شمایل معماری ایرانی اسلامی را با روح این معماری و اصول اولیه آن تلفیق کرده و نماهای بی نظیری را به ثبت رسانده است. زیباترین نمونه‌های هنری و آثار روح بخش، از کارهای معروف هیربدنگاره در زمینه معماری سنتی بوده است. مجموعه هیربدنگاره تمامی پروژه‌های طراحی و اجرای معماری ایرانی اسلامی را از اول تا انتهای کار انجام می‌دهد.