نام استاد عباس نژاد قاره‌های دیگر را نیز درنوردیده و به سایر کشورهای مسلمان هم رسیده است. هنر و ظرافت کار دست این مرد بزرگ و استاد خردمند، در جای جای معماری سنتی ایرانی به چشم می‌خورد و کار دست ایشان نمای ماندگار بهترین کاشی کاری‌های معماری اسلامی در ایران است. در بازار کاشی سنتی نام استاد عباس نژاد همواره می‌درخشد. برای آشنایی بیشتر با گستردگی هنر و تلاش‌های استاد، پیش از شروع توضیحات بیشتر، آثار انجام شده بدست این مرد بزرگوار و نامدار در هنر کاشی کاری را در یک لیست آماده کرده‌ایم:
- کاشی‌های مساجد اسلامی در کشور بحرین
- کاشی‌های مساجد اسلامی در کشور کویت
- تولید کاشی‌های نصب شده در محراب مسجد و مدرسه‌ای در مالزی
- کاشی کاری‌های غرفه‌های صحن مسجد گوهرشاد
- کاشی‌های قسمتی از صحن مطهر شاهچراغ
- خشت‌های گنبد قوس امامزاده یحیی گرگان
- 70 هزار کاشی آرامگاه فردوسی
- کاشی‌های امامزاده ابراهیم ساوه
- کاشی کاری‌های گنبد باغ کاشمر
- کاشی کاری چند بنای تاریخی در گرگان و شیراز
- خشت‌های نره گنبد امامزاده محروق نیشابور
- کاشی‌های مسجد جامع زابل
- معرق کاری‌های آستانه اشرفیه گیلان
- احداث کارگاهی در مالزی با هزینه سرمایه گذاران این کشور برای توسعه هنر فاخر و اصیل کاشی ایرانی
و نیز بسیار کارهای بزرگ دیگر که حاصل کار دست یا آموزش‌های مستقیم استاد و راهنمایی‌های ایشان بوده است. لقب استاد کاملاً برازنده چنین مرد بی نظیر و یکتایی در هنر کاشی کاری و معماری سنتی در ایران است.در ادامه به زندگی نامه و توضیحاتی مهم از کارنامه هنری استاد عباس نژاد اشاره می‌کنیم.
زندگی نامه حاج علی اکبر عباس نژاد
پدر استاد علی اکبر عباس نژاد بزرگ‌مردی بنام علی اصغر، هنرمندی قالیباف بود و از حاج علی اکبر از همان کودکی نزد پدر دل به نقوش و طرح‌های قالی بسته بود. این عشق و علاقه، انگیزه‌ای شد تا بعدها هنر پدر را به گونه ای دیگر با نقوش بر روی کاشی، در سطح جهان مطرح کند. اما شرایط بر وفق مراد پیش نرفت و علی اکبر که کودکی بیش نبود پدر و مادر خویش را در همان سنین کم از دست داد و هر دوی ایشان فوت شدند. استاد عباس نژاد که در اصل کرمانی هم هستند، به مشهد عازم شدند تا نزد عمه خویش زندگی کنند. در اشاره به نوجوانی استاد باید بگوییم: علی اکبر در سال 1322 در سن شانزده سالگی پا به عرصه کاشی نگاری گذاشت و نزد اساتیدی چون حاج یوسف قدس به فراگیری این هنر پرداخت و این شاگردی پربها حدود ده سال ادامه یافت. پس از، از کارافتادگی استادش، با همکار هنرمند خود که او هم مدت‌های زیادی را نزد حاج یوسف به شاگردی پرداخته بود، کار کاشی کاری غرفه‌های صحن مسجد گوهرشاد را به عهده گرفت.
دوران شاگردی و یادگیری استاد عباس نژاد
استادکار اصلی حاج علی اکبر عباس نژاد، حاج یوسف بود. حاج یوسف استادی به حقیقت زحمتکش و صبور بود که تبحر خاص و زبانزدی در کاشی پزی آستان قدس داشت. حاج یوسف که بسیار به علاقه و اشتیاق شاگرد جوانش افتخار می‌کرد، پیش بقیه چنین می‌گفت که: اگر کسی می‌خواسته باشد اسم مرا زنده کند اکبر است.
از همت و اراده حاج علی اکبر چنین بگوییم که در آن زمان کارآموزی، ظهرها که کارگرها به خانه‌هایشان می‌رفتند، ایشان شخصاً کوره‌ای که نفتی هم نبود و با هیزم کار می‌کرد را روشن می‌کردند و پس از آماده شدن آن، خشت‌ها را از سر کوره پایین می‌بردند و به دست خودشان می‌چیدند و خالی می‌کردند. یا در زمانی دیگر که استادشان کمک ایشان را در کاشی‌های سفارشی برای سبزوار تهیه می‌کرد، کمک حاج علی اکبر سبب شروع هرچه زودتر و پیشروی بهتر کار شد.
نکته مهم کار استاد عباس نژاد در این بود که ایشان کار شبانه روزی و تلاش‌های بی وقفه را در سنین بالاتر نیز انجام می‌داد. به شکلی که جوانان جویای هنر کاشی کاری، اراده و پشتکار استاد در سنین پس از بازنشستگی استاد را الگوی خود قرار می‌دادند. به ساعت‌های فراوانی که استاد در کنار کوره‌ها عرق می‌ریزند و نکاتی جدید از کاشی کاری می‌آموزند گوش فرا می‌دادند تا از این حجم اطلاعت سرشار بهره‌مند شوند.
نخستین تولید کاشی بعد از دوران شاگردی
در مصاحبه‌ای که با حاج علی اکبر عباس نژاد به‌عنوان استاد وقت کاشی کاری شده بود، نخستین کار مستقل شدن ایشان به عنوان یک کاشی کار، کاشی‌های رواق‌های اضلاع مختلف صحن مسجد گوهرشاد در سال 1339 و بعد از آن نیز کاشی کاری داخل آرامگاه فردوسی است که در سال 1343 انجام گرفت و بیشترین موضوعات نقاشی آنها نقش‌های سنتی اسلامی و خطوط ثلث و نسخ است.
سپردن چنین پروژه‌های مهم و استراتژیکی توسط اساتید وقت به حاج علی اکبر جوان نشان از خبره بودن ایشان در همان اوایل راه بود. تولید 70 هزار کاشی در کارگاه خانگی کار ساده‌ای نیست که هر استادی از پس آن بر بیاید. تأیید کیفیت و استاندارد بودن روش کار این بزرگ‌مرد جوان در کارنامه ایشان به‌وسیله اساتیدشان ثابت شده بود. چنین ویژگی‌هایی همگی نشان بر ظهور یکی از بزرگان کاشی کاری ایران زمین بود.
پیشرفت استاد عباس نژاد و تأسیس کارگاه شخصی
در جوانی و پس از اتمام کارآموزی استاد به همراه دو همکار خود که آنها نیز کاشی کاری را نزد حاج یوسف فراگرفته بودند؛ اقدام به تأسیس کارگاه نمودند. استاد عباس نژاد علاوه بر کار در کارگاه شخصی خود در مسجد گوهرشاد نیز کاشی کاری‌هایی انجام می‌دادند و بعد از آن به آستان قدس بازگشتند. ایشان قسمت اعظم روز را به کار در کارگاه شخصی یا آستان قدس صرف می‌کردند.
کاشی‌های خاص ایرانی در دستان استاد عباس نژاد
از همان دوران شروع کار استاد عباس نژاد و قبل‌تر از آن، کاشی در ایران از خاک رس تهیه می‌شد. کاشی‌های هفت رنگ و انواع سنتی دیگر آن که در اصفهان و دیگر شهرها استفاده می‌شد همگی از نوع سفالی بود. علت اصلی استفاده از کاشی سفالی، صرفه اقتصادی تولید آن و زحمت کمتر ساخت این کاشی‌ها بود. اما این جنس کاشی‌های سنتی تحمل و مقاومت کمی داشتند و در سرمای طاقت فرسای آن زمان مشهد چنین کیفیتی دوام نداشت. استاد عباس نژاد با علم عمیق خود به دنیای کاشی و کاشی کاری که ریشه در تجربه و ذکاوت وی داشت، کاشی‌هایی می‌ساخت که بطن آن از سیلیس ساخته شده بود و رنگش هم از همان سنگ چخماق بدست آمده بود. چنین کاشی مقاومت و استحکامی چند برابری و غیرقابل مقایسه با کاشی‌های خاک رسی داشت.
آری. لقب استاد و چنین احترام والایی که هنر و فرهنگ ایران پای شخصیت بزرگوار مرحوم استاد عباس نژاد می‌گذارد، ریشه در تمامی زحمات بی انتهای این استاد عزیز دارد.
انتقال علم کاشی کاری به شاگردان
استاد عباس نژاد با علاقه و عشقی که به این عنصر مهم معماری سنتی یعنی کاشی کاری سنتی داشتند، پله‌های ترقی را یکی پس از دیگری طی کردند و به مرتبه‌ای از علم در کاشی کاری رسیدند که مقام استادی به ایشان اعطا شد. دلسوزی برای هنر و فرهنگ این مرز و بوم و تلاش برای حفظ و انتقال هنر شایسته ایشان سبب شد تا ایشان شاگردان زیادی را با مراقبت و صبر، به درجات حرفه‌ای در زمینه کاشی کاری برسانند. شاگردانی که هریک در زمینه‌ای تخصص داشتند؛ برای مثال عده‌ای در طراحی روی کاشی و قلم گیری آن، عده‌ای دیگر در لعاب و پخت کاشی و بدین ترتیب این استاد زبردست حاذق، توانست به لطف خدا شاگردانی موفق در امر کاشی کاری تربیت کند. از جمله شاگردان استاد دختر کوچکشان طاهر خانم و پسرهای ایشان به ویژه مهدی آقا هستند که راه و کار استاد را ادامه و این هنر پر از زیبایی را گسترش های بسیاری دادند.
همچنین استاد عباس نژاد به تأسیس کارگاهی در کشور مالزی ایالت ترنگانو در سال 2003 اقدام کردند و به مدت دو سال در آنجا بودند. در این زمان به گسترش معماری اسلامی به‌وسیله کاشی‌های مساجد و دیگر عناصر کاشی کاری سنتی ایرانی در این کشور پرداختند.
صحبت‌های استاد عباس نژاد به هنرمندان کاشی کار
استاد در قسمتی از مصاحبه خود سخنی تأمل برانگیز و راهنما نقل کرده بودند که در این قسمت به این سخنان ارزشمند از زبان ایشان اشاره می‌کنیم:
توصیه‌ای به هنرمندان این رشته سنتی دارم و آن اینکه سعی کنند کار خوب به مردم ارائه دهند و حرفی برای ایراد و انتقاد باقی نگذارند تا وقتی سالیان سال چشم دوستداران هنر به آثارشان می‌افتد؛ آنها و هنرشان را تحسین کنند و در صورت عدم حیاتشان طلب مغفرت و آمرزش برای خلق کنندگان آن آثار داشته باشند. زیرا خودم بعضی مواقع که به حرم مطهر مشرف می‌شوم از کارهای قدیم که در صحن‌های مختلف انجام داده‌ام احساس غرور و سرافرازی می‌کنم، تا چه رسد به دیگران و خدا می‌داند هیچ چیز مثل تماشای کارهای گذشته برایم لذت بخش و امیدوار کننده نیست.
نصب کاشی ماندگار در ورودی خانه استاد
مدیرکل میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی خراسان رضوی به پاس 80 سال تلاش بی وقفه استاد در زمینه تولید کاشی سنتی، کاشی ماندگار را سر در منزل استاد عباس نژاد نصب کردند. تلاش فراموش نشدنی و به یاد ماندنی استاد برای فرهنگ و هنر ایران، حال بیش از پیش در یادها می ماند.
منابع
روزگار استاد در عمر با ارزش و گران‌بهای خویش به تلاش و مشقت‌های زیادی سپری شد تا حق هنر کاشی کاری را به‌خوبی ادا کند و این علم سرشار را سینه به سینه منتقل کند. مقاله زندگی نامه استاد عباس نژاد، از دو کتاب زیر به عنوان منبع گردآوری شده است:
- یادنامه معماران و معماری سنتی خراسان
- یادمانه هنرمندان و صنعتگران برگزیده صنایع دستی و هنرهای سنتی استان خراسان رضوی