هشتی خانه (هشتی در معماری خانه‌های قدیمی ایرانی)

در معماری خانه‌های سنتی ایرانی از عناصر زیبا و بخصوصی استفاده شده است. هشتی خانه‌ها یکی از عناصر ماهیت بخش به معماری سنتی ایرانی در ورودی منازل است. در خانه‌های سنتی ایرانی پس از ورود از سر در، وارد هشتی می‌شویم. هشتی همواره هشت ضلع نیست و گاها به شکل‌های مختلف هندسی مانند دایره و مربع و مستطیل و شش ضلعی هم در می‌آید. کاربرد اصلی هشتی ایجاد یک فضا بین قسمت بیرونی و درونی خانه‌ها است. معمولاً هشتی برای چند خانه به شکل متصل به هم کاربرد دارد و فضایی محصور بوجود می‌آورد که گاه تزئین شده و دارای گچبری‌هایی است و گاه بسیار ساده و به شکل معمول آن در می‌آید. هشتی خانه‌های قدیمی ایرانی، در خانه‌های بزرگ‌تر برای جداسازی قسمت‌های مختلف همان خانه استفاده داشته و حالت دیگر آن، همان اتصال چندین خانه به یکدیگر است. به طور کلی هشتی خانه و استفاده‌های آن در خانه‌های سنتی ایران را بررسی خواهیم کرد.

 

انواع معماری هشتی

هشتی به انواع مختلف و معماری‌هایی مانند هشت ضلعی، شش ضلعی، مربع و مستطیل وجود داشته است. هشتی خانه‌ها با ارتفاع کم و سقفی نسبتاً ساده‌تر داشته‌اند اما هشتی در مکان‌های مقدس یا بناهای عظیم، با سقفی بلندتر و مزین به کاربندی‌ها و کاشی کاری‌های زیبایی بوده است. کف هشتی نیز از تقسیم بندی‌های هندسی زیبایی برخوردار می‌شود. دیواره‌ها و فضای بین هر دو ورودی، می‌توانسته از تزئینات جالبی متشکل از گچبری های فرو رفته و ستون‌های تزئین شده بهره ببرد. چراغدان هایی که در کناره‌های هشتی، روی دیوار نصب می‌شد، نور شب و عصرها را تأمین می‌کرد.

بررسی‌های صورت گرفته نشان می‌دهد هشتی‌های موجود در شهرهای مختلف از قوانین معماری آن منطقه تبعیت می‌کنند و زیبایی عمیقی از دیدگاه‌های مختلف معماری سنتی به نمایش می‌گذارند.

برای تزئینات نماهای مختلف با استفاده از معماری سنتی از کاشی تزئینی نیز می‌توان استفاده کرد که از تخصص‌های هیربدنگاره ساخت این مدل کاشی نیز می‌باشد.

 

هشتی خانه چه کاربردی داشته است؟

هشتی پس از درب خانه بوده و به‌عنوان حیاط کوچک بیرونی بوده است. کاربردها و استفاده‌های هشتی موارد زیر بوده‌اند:

1. یکی از کاربردهای هشتی در خانه‌های قدیمی، امکان برقراری ارتباط دیگران با اهل خانه در فضایی مسقف و بدور از کوچه و خیابان بوده است. هنگامی که کسی قصد بر صحبت با اهل یک خانه را داشته است، می‌توانست درون فضای محصور هشتی منتظر وی بماند یا اینکه از همان‌ها پیام خود را برساند تا احترام اهل خانه حفظ شود و نیز برخورد مستقیم افراد محرم و نا محرم صورت نگرفته باشد. گاها به همین دلیل، در هشتی صندلی‌ها یا سکوهایی از جنس سنگ و مصالح می‌ساختند تا افراد حاضر، امکان استراحت و نشستن نیز داشته باشند.
2. زیبایی و جذابیت دادن به نمای اول خانه دیگر کاربرد هشتی خانه بوده است. انواع طرح‌های هشتی خانه در قدیم بکار رفته است. هشتی خانه‌ها گاه ساده و گاه دارای تزئیناتی بوده. پر نقش و نگاری هشتی‌ها در کنار روزنه نور سقف بعضی از آن‌ها، فضایی دل‌انگیز و آرامش‌بخش ایجاد می‌کند. در سقف هشتی ممکن است روزنی با تزئینات دورش مشاهده کنیم که به علت ورود نور و استفاده از عنصر نور و روشنایی در اتاقک است. سقف هشتی‌ها می‌تواند دارای تزئینات گچبری و یا عناصر زیبایی بخش دیگری از معماری قدیمی مانند کاشی سنتی و آجر سنتی باشد.
3. ایجاد فضایی برای بدرقه مهمان و تعاملات بین چند خانه از دیگر کاربردهای هشتی بوده است. در قدیم رسم بر مهمانی رفتن و شب نشینی‌ها بیشتر بود و بدرقه مهمان در هشتی خانه‌ها اصول خود را داشته و از احترام خاصی برخوردار بود. همچنین، معمولاً دو یا چند خانه‌ای که به وسیله یک هشتی به هم متصل می‌شدند و راه داشتند، با یکدیگر فامیل نزدیک و آشنا بودند. افراد اهل این دو یا چند خانه می‌توانستند برای صحبت‌های گرم خود در این فضای دلنشین یکدیگر را ملاقات کنند.

 

مسیرهای هشتی خانه‌های سنتی

هشتی با یک دالان که گاه کوچک و گاه بزرگ بود، به کوچه اتصال می‌یافت و به همین دلیل می‌توان گفت معمولاً فضای ارتباطی بین کوچه و خانه‌ها هشتی بوده است. درب‌های دیگری که در اضلاع هشتی خانه نصب می‌شدند، هریک مسیر به خانه‌ای یا به حیاط مرکزی خانه‌ای داشتند. پس تقسیم مسیر ورودی به هر خانه از اهم ویژگی‌های هشتی بوده است. درب ورودی هشتی از سمت بیرون، معمولاً دربی چوبی دو تکه ای بوده که بر روی هر تکه آن یک کوبه برای به صدا درآوردن و اطلاع اهالی خانه وجود داشته است. هر کوبه صدای مخصوص خود را داشته و یکی برای خانم‌ها و دیگری برای آقایان بوده است.

 

تغییرات اقلیمی و مزیت معماری سنتی

تابستان‌های گرم شهرهای مرکزی ایران که وزش بادهای شدید و گرم در آن‌ها رایج بود، سبب می‌شد تا نقش مهم دیگری از هشتی مشخص شود. جلوگیری از ورود مستقیم باد گرم کوچه‌ها به داخل حیاط توسط هشتی و فضای بسته آن، یکی دیگر از مزیت‌های آن بوده است.

 

نتیجه گیری

بصورت کلی می‌توان گفت هشتی از قسمت‌های ویژه مورد نظر معماری سنتی و ایرانی بوده که همواره مورد توجه معماران است. وجود هشتی نه تنها اشاره ای مستقیم به شیوه معماری سنتی ایرانی دارد بلکه ریشه در فرهنگ و اعتقادات نیز داشته است. داشتن آرامش و ایجاد فضایی برای ارتباط صحیح و غیر مستقیم افراد نامحرم، یکی دیگر از حسن‌های هشتی برای خانواده‌ها بود. امروزه هشتی به انواع دیگری در بعضی لابی‌ها و ورودی خانه‌های مجلل بکار می‌رود که یافتن انواع آن نیاز به کمی دقت دارد. هیربدنگاره در زمینه ساخت هشتی اطلاعت جامع و تکمیلی به شما عزیزان رساند. امیدواریم از این مقاله استفاده لازم را برده باشید.