طرح حیاط مرکزی در اکثر بناهای سنتی، دلیل بر اصرار به فضای باز و طراحی آن در محوطه خانه هاست. حیاط به نوعی کانون اصلی و مرکز ثقل طرح کلی خانه است. بدین ترتیب برای معماری و طراحی حیاط خانه‌های قدیمی، از همان ابتدا ارزش زیادی قائل بوده‌اند. عناصر اصلی آرایش فضای حیاط آب و سبزه است. دیگر مواردی که به عنوان ریزه کاری‌ها در حیاط خانه‌های سنتی بکار رفته، کاشی کاری‌ها و آجرکاری سنتی است که در گوشه کنار حیاط درخشش خاص خود را به نمایش گذاشته‌اند.
استفاده از شباک را در چند نقطه یک حیاط قدیمی در نظر بگیرید که دور آن با کاشی‌های فیروزه‌ای لعاب دار، از صبحگاهان نظاره گر نور خورشید هستند. همه این موارد از عناصر زیبایی بخش حیاط در معماری سنتی بوده است. در ادامه به بررسی نحوه معماری حیاط و دیزاین حیاط خانه‌های قدیمی می‌پردازیم. با هیربدنگاره، اصلی‌ترین مرجع طراحی و فروش انواع کاشی سنتی همراه باشید.
آرایش حیاط خانه‌های قدیمی
حیاط خانه‌ها در زمان قدیم دارای حوض آب، باغچه‌های گل و درخت، بسترهای حرکتی و گاه داربند و تخت بوده‌اند. خانه‌ها گاه بیش از یک حیاط داشته‌اند و هر حیاط به فراخور وسعت و محل استقرار و وظیفه ویژه اش، شامل اجزا و عناصر مختلفی بوده است. اما معمارهای سنتی کار، تا آن جایی که می‌توانستند هیچ حیاطی را از آب و سبزه بی نصیب نمی‌گذاشتند و حتی در حیاط‌های بسیار کوچک، حوض آب یا تک درختی قرار می‌دادند.
فلسفه وجود حوض در حیاط خانه‌های قدیمی
در زمان‌های گذشته به دلیل نبود آب لوله کشی و نیاز چندین باره‌ی روزانه به آب جهت انجام اعمال مختلف، آب حوض کاربرد زیادی داشته است. زیبایی و داشتن نمایی جذاب در وسط حیاط، دلیل دیگر وجود حوض بوده است. در نهایت، خنک‌کردن فضا و ایجاد هوایی مطلوب برای فصول گرم، دیگر مزیت حوض‌ها است.
طرح‌های هندسی حوض و باغچه‌ها
ممکن است حیاط خانه‌های قدیمی در نگاه اول ساده بنماید؛ لیکن این سادگی اغلب ناشی از خلوص شکل‌های بکار رفته و طرح‌های هندسی منتظم موجود در ترکیب می‌باشد. حیاط خانه‌ها به شیوه‌های متنوعی آرایش می‌یافتند. در بعضی خانه‌ها حوض آب طویلی تمام طول حیاط را می‌پیماید و در مقابل تالار اصلی و چشم انداز آن قرار می‌گیرد. باغچه‌ها نیز عمود بر آن در محلی دورتر از ورودی تالار قرار می‌گیرند. یا به شکلی دیگر، باغچه و حوض آب در یک راستا و موازی یکدیگر قرار می‌گرفتند و نیز طرح‌های دیگری که در خانه‌های تاریخی مشاهده می‌کنیم.
ایجاد سایه در حیاط‌های سنتی
نحوه معماری دیواره‌های حیاط‌های قدیمی به شکلی انجام می‌گرفت تا سایه مناسب و گسترده‌ای در فضای حیاط ایجاد شود. با درنظرگرفتن موقعیت خانه و نحوه تابش آفتاب در تابستان، باغچه‌ها را نیز طوری طراحی و ایجاد می‌کردند تا با شاخ و برگ گرفتن درختان، سایه آن‌ها نیز روی حیاط گسترده شود. بازتاب نور آفتاب از روی سطح زمین چشم را آزار می‌دهد و با این تدابیر، دیگر چنین مواردی رخ نمی‌داد. زیرا به علت رفت و آمدهای زیاد از حیاط و نشستن در تخت‌ها یا ایستادن‌های کوتاه در فضای حیاط، نیاز به محیطی آرامش بخش داشته‌اند.
اجزای معماری حیاط های قدیمی ایرانی
در خانه‌های قدیمی وجود یک سری اجزا، نشان دهنده حاکمیت معماری ایرانی بر آن فضا است. این عناصر شامل سکو، سردر ورودی، درب ورودی، دالان، حوض و باغچه و نشیمن هستند.
استفاده از کاشی‌ها و آجرکاری‌های مزین در حیاط بعضی از خانه‌های قدیمی دیده می‌شود که بسیار به زیبایی و جذابیت آن‌ها می‌افزاید. شاید اگر تولید و طراحی کاشی همانند عصر مدرن با تکنولوژی‌های روز انجام می‌گرفت، شاهد استفاده بیشتر و متنوع‌تر این عضو جدایی‌ناپذیر معماری سنتی می‌بودیم. اما امروزه تولید و دسترسی راحت‌تر به خرید کاشی ایرانی برای دیزاین حیاط یا قسمت‌های مختلف خانه سبب استفاده بیشتر از آن شده است.
پلان معماری حیاط خانه‌های قدیمی
هرچند خانه‌های امروزی بیشتر به شکل ساختمانی و بدون حیاط هستند؛ لیکن در خانه‌های قدیمی، اصول و رسوم خاصی در معماری حیاط خانه‌ها گنجانده شده است. ایجاد سایه بان به‌وسیله طاق‌های کوچک و کوتاه، یکی از این اصول است. تمرکز بر تقارن و ایجاد نمایی مشابه در دو طرف حوض وقتی که روبروی تالار اصلی می‌ایستیم، یکی دیگر از طرح‌های بکار رفته در حیاط‌ها بوده که در خانه‌های اعیانی که دست معمار در طراحی باز بوده است شاهد آن هستیم. تقسیم فضا به چندین قسمت نیز امری مطرح در حیاط‌های قدیمی بوده است.
این فضاها با خطوط فرضی که از امتداد کناره‌های باغچه‌ها، تخت‌های نشیمن و حوض ایجاد می‌شدند، محل استفاده از حوض، نشستن مهمان‌ها و دیگر فضاها را مشخص می‌کردند. پنجره‌های متعدد و درب‌هایی که رو به حیاط باز می‌شوند را نیز می‌توان قسمتی پنداشت که برای مزین نمودن حیاط تدارک دیده می‌شد. استفاده از عناصر نورپردازی در جای‌جای حیاط به شکلی که بازتاب آن‌ها شب هنگام در حوض داخل حیاط نمایی مسرت‌بخش بیافریند نیز دیده می‌شود. در هر قسمت از کشورمان نیز با توجه به اقلیم، طراحی ناگزیر دچار تغییراتی شده است. برای مثال در یزد که استفاده از بادگیرها را داریم، با قسمت‌های شمالی کشور، حیاط‌ها کمی متفاوت است.
نتیجه گیری
معماری و چیدمان حیاط خانه‌های قدیمی و تاریخی ایرانی، حساب شده و با اصولی دقیق انجام شده است. آنچه امروزه بجای مانده، قسمت کوچکی از این نما ها را نشان می‌دهد و برای مثال از تخت‌جمشید، تنها می‌دانیم که حیاط مرکزی عنصر مهمی در معماری این بنای عظیم بوده است و اطلاعات چندانی از آن در دسترس نیست. به‌هرحال جایگاه حیاط مرکزی و گاهی حیاط پشتی در خانه‌های قدیمی غیر قابل انکار است. زیبایی حیاط و استفاده اهل خانه از این فضا و نیز حفظ حریم خانه، دلایل اصلی تبدیل شدن حیاط به بخش مهمی از معماری خانه‌های تاریخی می‌باشد. تمامی مراحل معماری سنتی در این وب سایت انجام می پذیرد.برای مشاوره و ثبت سفارش با شماره های داخل سایت تماس بگیرید.