کاشی هفت‌رنگ یکی از زیباترین جلوه های هنر ایرانی است که در دوره هنر اسلامی به اوج شکوفایی خود رسید. علت اصلی نام گذاری این شیوه از کاشی کاری این است که در این هنر تنها از هفت رنگ استفاده می شود. این هفت رنگ عبارتند از:
- آبی
- فیروزه‌ای
- سفید
- زرد
- سبز
- قرمز
- مشکی
در کاشی هفت رنگ، کاشی‌ها به‌صورت مربعی شکل با رنگ‌های متنوع و طرح‌های هنری به‌ویژه نقوش گیاهی، هندسی، و گاه انسانی و حیوانی تزئین می‌شوند.بعد از آنکه نقاشی روی این کاشی ها تکمیل گردید، با لعاب پوشیده می شوند و سپس در کوره پخته می شوند.
کاشی هفت‌رنگ به‌خصوص در تزیین بناهای مذهبی مانند مساجد، مقبره‌ها، مدارس و کاخ‌های تاریخی به کار می‌رود. به عنوان مثال، بسیاری از مساجد تاریخی اصفهان، شیراز و تهران با این نوع کاشی تزئین شده‌اند.
کاشی هفت‌رنگ به دلیل زیبایی، غنای رنگ‌ها و طرح‌های هنری‌اش همچنان یکی از پرکاربردترین و محبوب‌ترین روش‌های کاشی‌کاری در معماری سنتی ایرانی است.
در ادامه با هیربد نگاره همراه باشید تا با هم به بررسی کاشی هفت رنگ بپردازیم و از تاریخچه تا مزایای استفاده از آن را مرور کنیم.برای خرید کاشی هفت رنگ هم می توانید از طریق تماس باکارشناسان خرید و یا استعلام قیمت خود را انجام دهید.
تاریخچه کاشی هفت رنگ
کاشی هفت رنگ یکی از عناصر اصلی در ترئین بناهای تاریخی ایران به شمار می روند. این هنر در گذر تاریخ همچنان مورد توجه معماران بوده است اما در دوره هنر اسلامی به اوج شکوفایی خود رسیده است. در این دوره کاشی‌کاری تبدیل به یکی از اصلی‌ترین روش‌های تزئین مساجد و اماکن مذهبی شد.
در دوره تیموریان هنر کاشی‌کاری به اوج خود رسید و از این دوره استفاده از تکنیک هفت‌رنگ شروع به شکل‌گیری کرد. با این حال، اوج شکوفایی و استفاده گسترده از این تکنیک در دوره‌های بعدی اتفاق افتاد.
دوره صفویه را می‌توان نقطه اوج هنر کاشی‌کاری هفت‌رنگ دانست. در این دوره، با ساخت بناهای بزرگی مثل مسجد شاه و مسجد شیخ لطف‌الله در اصفهان، این سبک به‌طور گسترده مورد استفاده قرار گرفت. شاه عباس صفوی و درباریان او توجه ویژه‌ای به هنرهای تزئینی داشتند و کاشی هفت‌رنگ به دلیل تنوع رنگ و سهولت اجرا در مقایسه با کاشی معرق، به یکی از پرکاربردترین شیوه‌های تزئین بناهای سلطنتی و مذهبی تبدیل شد.
در دوره قاجار کاشی هفت‌رنگ همچنان مورد استفاده قرار گرفت، اما طرح‌ها و نقوش این دوره با عناصر اروپایی و غربی نیز ترکیب شدند. در این دوره، علاوه بر نقوش سنتی، تصاویر انسان‌ها، گل‌ها و مناظر طبیعی نیز روی کاشی‌ها دیده می‌شود.در دوره معاصر، اگرچه استفاده از کاشی هفت‌رنگ به دلیل ظهور مواد و تکنیک‌های جدید کمتر شد، اما هنوز هم در بازسازی بناهای تاریخی و برخی از ساختمان‌های مدرن با رویکرد سنتی، این کاشی‌ها استفاده می‌شوند.
تفاوت های کاشی هفت رنگ با کاشی معرق چیست؟
کاشی هفت‌رنگ و کاشی معرق هر دو از شیوه‌های مهم و معروف کاشی‌کاری در هنر ایرانی هستند، اما از نظر روش تولید، طراحی، و کاربرد تفاوت‌های قابل‌توجهی دارند.
در کاشی هفت رنگ، طرح‌ها و نقوش مختلف به‌صورت دستی روی یک قطعه کاشی مربعی نقاشی می‌شود. سپس این کاشی‌ها با استفاده از هفت رنگ مختلف لعاب‌کاری و در کوره پخته می‌شوند. طرح کامل بر روی یک یا چند کاشی بزرگ اجرا می‌شود و سپس کاشی‌ها در محل نصب می‌شوند.
اما در کاشی معرق، هر بخش از طرح (که ممکن است هندسی یا گیاهی باشد) با استفاده از قطعات کوچک کاشی‌های رنگی ساخته می‌شود. این قطعات کوچک با دقت برش داده شده و سپس کنار هم چیده می‌شوند تا یک نقش بزرگتر تشکیل دهند. هر رنگ و هر بخش از طرح به‌صورت جداگانه از کاشی‌های مختلف برش خورده و در نهایت به صورت یک تصویر کامل در کنار هم قرار می‌گیرند.
کاشی هفت رنگ سریع‌تر و با سهولت بیشتری انجام می‌شود. زیرا تمامی رنگ‌ها و طرح‌ها روی یک سطح نقاشی و سپس پخته می‌شوند. بنابراین زمان کمتری برای آماده‌سازی نسبت به کاشی معرق لازم است.کاشی معرق پیچیده‌تر و زمان‌برتر است، زیرا هر قطعه از کاشی باید با دقت بالا برش داده و کنار هم قرار داده شود. همچنین، ترکیب دقیق قطعات کوچک کاشی نیاز به دقت و زمان زیادی دارد.همانطور که در بخش نخست اشاره گردید، در کاشی هفت رنگ تنها از 7 رنگ اصلی استفاده می شود در حالی که تنوع رنگی در کاشی معرق بیشتر است.
کاشی هفت رنگ چگونه ساخته می شود؟
برای ساخت کاشی هفت رنگ مراحل زیر به ترتیب می بایست اجرا گردد:
- ابتدا خاک رس با آب ترکیب و خمیر مناسبی از آن تهیه می‌شود. کیفیت خاک رس باید بالا باشد تا کاشی‌ها بعد از پخت دچار ترک یا شکستگی نشوند. این گل باید ورز داده شود تا به‌خوبی یکنواخت و بدون حباب هوا شود، زیرا حباب‌های هوا ممکن است در حین پخت باعث ترک‌خوردگی کاشی شوند.
- خمیر آماده شده در قالب‌های مربعی یا مستطیلی شکل ریخته می‌شود و به شکل دلخواه درآورده می‌شود. اندازه استاندارد کاشی‌های هفت‌رنگ معمولاً ۱۵×۱۵ یا ۲۰×۲۰ سانتی‌متر است.
- پس از قالب‌گیری، کاشی‌ها باید خشک شوند. این مرحله ممکن است چند روز طول بکشد و باید به‌آرامی انجام شود تا از ترک‌خوردگی جلوگیری شود.
- پس از خشک شدن کامل، کاشی‌ها در کوره قرار می‌گیرند و در دمای بالا (حدود 900 درجه سانتی‌گراد) پخت اولیه می‌شوند. این مرحله باعث می‌شود کاشی سخت شود و برای مراحل بعدی آماده شود. کاشی پس از این پخت اولیه، به کاشی خام یا بیسکویت معروف است که سطحی سخت ولی بدون لعاب دارد.
- لعاب پایه، یک پوشش شفاف یا رنگی است که برای آماده‌سازی سطح کاشی برای نقاشی استفاده می‌شود. این لعاب معمولاً به رنگ سفید یا یک رنگ خنثی است تا بتوان نقوش را روی آن نقاشی کرد. لعاب روی سطح کاشی‌های پخته شده به‌طور یکنواخت پخش می‌شود. سپس کاشی‌ها مجدداً پخته می‌شوند تا لعاب به سطح کاشی بچسبد.
- پس از پخت لعاب پایه، کاشی آماده نقاشی می‌شود. نقوش و طرح‌های مورد نظر (مانند طرح‌های هندسی، گیاهی، اسلیمی، خطاطی و غیره) به‌صورت دستی روی سطح کاشی رسم می‌شود.
- پس از نقاشی و خشک شدن کامل رنگ‌ها، کاشی‌ها دوباره در کوره قرار می‌گیرند و در دمایی حدود 1000 درجه سانتی‌گراد پخته می‌شوند. در این مرحله، لعاب و رنگ‌ها تثبیت شده و کاشی‌ها براق و مقاوم می‌شوند. پخت نهایی باعث می‌شود که رنگ‌ها به‌طور دائمی به سطح کاشی بچسبند و در برابر عوامل محیطی مانند رطوبت و نور خورشید مقاوم باشند.
کاشی‌های هفت‌رنگ آماده‌شده در نهایت برای تزئین بناهای مختلف مانند مساجد، مدارس، مقبره‌ها و خانه‌های تاریخی استفاده می‌شوند.
مزایای استفاده از کاشی هفت رنگ چیست؟
استفاده از کاشی هفت‌رنگ در معماری و طراحی داخلی دارای مزایای متعددی است که آن را به یکی از شیوه‌های پرطرفدار تزئینی در بناهای سنتی و حتی مدرن ایرانی تبدیل کرده است. از جمله مهم‌ترین مزایای استفاده از کاشی هفت‌رنگ عبارت است از:
- یکی از بزرگترین مزایای کاشی هفت‌رنگ، استفاده از رنگ‌های متنوع و زنده است. این کاشی‌ها به دلیل داشتن هفت رنگ اصلی، امکان خلق طرح‌های بسیار زیبا و چشم‌نواز را فراهم می‌کنند.
- کاشی هفت‌رنگ به معماران و هنرمندان امکان می‌دهد تا طیف گسترده‌ای از نقوش هندسی، گیاهی، اسلیمی، خطاطی و حتی تصاویر انسانی را به‌راحتی روی سطح کاشی اجرا کنند. این انعطاف‌پذیری در طراحی، یکی از مزایای اصلی کاشی هفت‌رنگ نسبت به سایر روش‌ها مانند کاشی معرق است.
- برخلاف کاشی معرق که نیاز به برش و قرار دادن قطعات کوچک کاشی به‌صورت جداگانه دارد، در کاشی هفت‌رنگ، طرح و رنگ به‌صورت یکجا و روی یک کاشی نقاشی می‌شود. این باعث می‌شود که فرآیند نصب و اجرا سریع‌تر و آسان‌تر باشد.
- هزینه تولید و نصب کاشی هفت‌رنگ به‌طور کلی کمتر از کاشی معرق است. زیرا در این روش نیازی به برش دقیق و چیدمان پیچیده قطعات کوچک نیست و طرح‌ها به‌صورت یکجا روی کاشی نقاشی می‌شوند.
- کاشی‌های هفت‌رنگ پس از پخت در دمای بالا بسیار مقاوم و بادوام هستند. این کاشی‌ها در برابر عوامل محیطی مانند رطوبت، نور خورشید و تغییرات دما مقاوم بوده و به‌مرور زمان رنگ و جلوه خود را از دست نمی‌دهند.
- در صورتی که بخشی از کاشی‌های هفت‌رنگ آسیب ببیند یا شکسته شود، به دلیل تولید آسان‌تر و نقاشی یکپارچه، ترمیم و بازسازی آن‌ها نسبت به سایر تکنیک‌ها مانند کاشی معرق ساده‌تر است. کاشی‌های جدید به‌راحتی قابل جایگزینی هستند و طرح‌ها نیز می‌توانند با طرح‌های اصلی هماهنگ شوند.
- کاشی هفت‌رنگ به دلیل سهولت در تولید و اجرا، مناسب برای تزئین فضاهای بزرگ مانند مساجد، مدارس، حمام‌ها و بناهای عمومی است. همچنین، می‌توان آن‌ها را در فضاهای کوچک‌تر مانند خانه‌ها، حیاط‌ها و حتی در طراحی داخلی مانند آشپزخانه و سرویس‌های بهداشتی به‌کار برد.
ممنون از همراهی شما ، در هیربدنگاره شما می توانید علاوه بر کسب اطلاعات بسیار در حوزه کاشی سنتی و معماری، استعلام قیمت همه نوع محصول بروز و سنتی را انجام دهید فقط کافیست با ما تماس بگیرید.