معماری ایران با بیش از 6 هزار سال تاریخ پیوسته، یکی از تاریخی‌ترین سبک‌های شناخته شده معماری در سطح جهان است. توسعه و تکامل در عین پایبندی به اصول مهم اولیه، ویژگی بارز پایداری معماری سنتی ایرانی است. محاسباتی که دقیق و بر اساس اصول علم هندسه و جبر پیش رفته اند، استحکام طولانی مدت را تضمین کرده‌اند. معماری اسلامی روی دیگر معماری مورد استفاده در ایران است. آنچه به عنوان معماری اسلامی می‌شناسیم، مؤلفه‌هایی دارد که عناصر و اجزای یک سازه را منتصب به معماری مسلمانان در قرن‌های پیش می‌کند. قسمت اعظم معماری اسلامی، در مساجد اسلامی و مکان‌های مذهبی در گوشه کنار ایران مشاهده می‌شود و در بناهایی نیز این اصول به‌کاررفته است. درهم‌تنیدگی معماری اسلامی و ایرانی سنتی، سبب ایجاد جلوه‌ای خاص و چشم‌نواز در کشورمان شده و مکان‌های دیدنی مذهبی خاصی از این ویژگی‌ها برخوردار شده‌اند.
در ادامه به معرفی عناصر مهم در معماری ایرانی و سنتی و اسلامی می‌پردازیم.
عناصر مهم معماری ایرانی:
- ساعت سردر
- گوشواره
- کوبه‌های زنانه و مردانه
- آستانه
- سردر ورودی
- جلوخان
- دهلیز
- هشتی خانه
- بادگیر
- انواع اتاق
- میانسرا
معرفی عناصر مهم در معماری سنتی
- ساعت سردر در دوران صفویه رواج بیشتری یافت و شامل قرار گرفتن یک ساعت بزرگ در بلندای یک ساختمان مهم در شهر بود. این ساعت‌ها با زنگ‌های بلند درون خود، ساعت را به مردم آن حوالی اعلام می‌کردند. مسجد جامع کرمان و مدرسه سپه سالار تهران از جمله سازه‌های مزین به ساعت سردر هستند.
- گوشواره، اتاق‌هایی را شامل می‌شود که در دو طرف شاه نشین قرار داشته‌اند و در صورت کمبود جا مثلاً به هنگام مهمانی‌ها، درب این اتاق‌ها باز می‌شد و این اتاق‌ها به فضای پذیرایی افزوده می‌شد. گوشواره از عناصر مهم در معماری ایرانی و توجه به مهمان نوازی ایرانیان دارد.
- کوبه در: در آن زمان که زنگ‌های دیجیتال و برقی وجود نداشتند، بر روی هر لنگه درب ورودی خانه یک کوبه قرار داشت و مجموعاً دو کوبه در کنار هم تعبیه می‌شد. این دو کوبه، یکی دارای صدای زیر و برای اعلام جنسیت خانم و دیگری دارای صدایی بم و برای اعلام جنسیت آقا بود. با به صدا درآمدن هریک، اهل خانه انتخاب می‌کردند چه کسی در را باز کند.
- آستانه همان پایین چهارچوب درب‌های ورودی ایرانی است که بصورت برآمده و برای تعیین مرز بیرون و درون خانه کاربرد دارد. آستانه از گذشته قسمتی از معماری خانه‌های ایرانی بود و امروزه هم بجا مانده و از آن استفاده می‌شود. اهمیت و ارزش آن به هنگام باران و جلوگیری‌اش از ورود به آب به خانه بیشتر معلوم شده است.
- سردر ورودی بر روی خانه‌ها و بازارها نصب می‌شد تا از لحاظ فیزیکی مانعی برای خیس نشدن و باران نخوردن زیر آن باشد و نیز از تابش مستقیم آفتاب جلوگیری کند. از لحاظ معنوی نیز گاها، بر روی آن کاشی مسجدی با آیات قرآن نصب می‌شد تا افراد با گذر از زیر آن، زیر سایه قرآن محفوظ بمانند.
معرفی دیگر عناصر مهم در معماری ایرانی اصیل
- جلوخان از دوره صفویه وارد معماری ایران شد و در قاجار قوت بیشتری یافت. خانه‌های اعیانی، زیارتگاه‌ها و کاروانسراها، روبروی خود میدانگاهی داشتند که به آن جلوخان گفته می‌شود. فضای باز و محیط گسترده، ویژگی‌های بارز جلوخان در معماری سنتی ماست.
- دهلیز که شامل یک راهرو از درب تا خانه است را در بناهای مختلفی که از چند صد سال پیش بجا مانده است مشاهده می‌کنیم.
- هشتی در قسمت ورودی خانه‌ها قرار می‌گرفت و فضایی مسقف و شکیل، بین درب ورودی از کوچه و خانه‌های مختلف بود. قسمتی که چند ضلعی و دارای تزئیناتی در سقف بود تا مهمان‌ها و افراد مختلف از این طریق با اهل خانه ارتباط برقرار کنند و صحبت‌های خود را رد و بدل کنند.
- بادگیر یکی از مهم‌ترین عناصر معماری ایرانی است. بادگیرها برج‌های کوتاه و چهارگوشی بودند که بر سر خانه‌ها و آب انبارها ساخته می‌شدند. تهویه هوا و خنک نگه داشتن فضای زیر آن در تابستان، ویژگی مطرح بادگیر است. یکی از نمادهای معماری ایرانی بادگیرهای مختلف در شهرهای مرکزی کشورمان مانند یزد و کرمان است.
- انواع اتاق به شکل‌های سه دری و پنج دری در معماری ایرانی یافت می‌شوند. اتاق‌هایی که با پنج در مزین می‌شدند، پذیرایی و نشیمن هر خانه بودند و اتاق‌های با سه در، معمولاً اتاق خواب و استراحت افراد منزل بودند.
- میانسرا یا حیاط همواره از قسمت‌های مهم هر خانه ایرانی بوده است. حیاط به شکل 4 گوشه آن به همراه حوضی که معمولاً در وسط آن قرار داشت، مکان برگزاری مراسمات و تجمع اقوام بوده است. در خانه‌های مجلل‌تر معمولاً چند میانسرا با کاربردهای مختلف وجود داشته است.
عناصر مهم در معماری اسلامی
در معماری اسلامی نیز عناصری مهم و با اهمیت وجود دارد که به بررسی هر یک می‌پردازیم.
- مناره یک سازه برج مانند با پنجره‌های کوچکی در بالای آن و یک راه پله مدور در درون آن است. مساجد در ابتدا دارای یک مناره بودند که بالای آن محل اذان گفتن مؤذن بود. بعدها مساجد به دو مناره مجهز شدند. تزئینات مناره‌ها و شکل آن‌ها در کنار مساجد، از مهم‌ترین مشخصه‌های معماری اسلامی است.
- گنبد تقریباً اصلی‌ترین شاخصه معماری اسلامی و یکی از نمادهای برتر در این سبک معماری است. معنا و مفهوم این ساختار که اشاره به آسمان و خداوند تعالی دارد بسیار مورد نظر مسلمانان قرار گرفته. در تمامی مساجد و زیارتگاه‌ها از گنبد استفاده می‌شود و همانند گذشته، از تقدس خاصی برخوردار است.
- طاق و قوس‌ها در فضاهای ورودی نمود بیشتری در مساجد یا سازه‌های مهم و مجلل داشته‌اند. انواعی از طاق‌ها در معماری اسلامی به چشم می‌خورد.
- تزئینات بناهای اسلامی با جزئیات بالا ویژگی تقریباً تمامی بناها و سازه‌های برپا شده با اصول معماری اسلامی است. گچبری هایی که در قوس و طاق‌ها و نیز گنبدها به چشم می‌خورد و نیز کاشی کاری‌ها و آجر کاری‌های سنتی که در قسمت‌های مختلف هر سازه به چشم می‌خورد. همگی نشان از تأثیر زیبای تزئینات و اعتقاد کامل به آن در معماری اسلامی دارد. کاربندی‌های مختلف مانند مقرنس کاری، یزدی بندی و دیگر انواع آن نیز همگی در جای‌جای کشورهای اسلامی و بناهای مرتبط با این دین مبین دیده می‌شود.
در ساخت و طراحی این عناصر بسیار مهم است که یک تیم با استادکار های با تجربه کار شما را انجام دهند. تیم طراحی و ساخت گنبد و گلدسته هیربدنگاره با تجربه حدود 30 ساله خود می تواند این مهم را انجام دهد.
نتیجه گیری
درهم‌تنیدگی معماری اسلامی و ایرانی، همان‌طور که اشاره شد، جلوه‌های زیبایی را به سازه‌های مختلف بخشیده است. در این مقاله به عناصر مهم معماری ایرانی و سنتی و اسلامی اشاره شد. هیربدنگاره با تجربه بسیار زیاد خود در حیطه طراحی انواع معماری اعم از سنتی و ایرانی ، اسلامی می تواند شما را در به نتیجه رساندن خواسته خود یاری کند فقط کاقیست با شماره های موجود در سایت تماس بگیرید.