بازارها در زمان‌های گذشته یکی از مهم‌ترین مراکز اقتصادی یک جامعه بودند. بازارها تنها محل داد و ستد نبودند و اجتماع مردم در آن‌ها سبب گسترش اخبار و اطلاع مردم از احوالات سیاسی کشور می‌شد. معماری بازارهای سنتی، به گونه‌ای بود که فضایی مسقف در راسته‌هایی که به یکدیگر راه داشتند؛ سبب ایجاد حجره‌هایی در کنار هم در دو طرف می‌شدند. اطلاع از نام بازارهای سنتی و قدیمی ایران و داشتن اطلاعاتی چند از آن‌ها هدف نگارش این مقاله می‌باشد. در ادامه با هیربدنگاره همراه باشید.
معروف‌ترین بازارهای سنتی ایران
- بازار بزرگ تهران
- بازار کاشان
- بازار سنتی همدان
- بازار بزرگ اصفهان
- بازار وکیل شیراز
- بازار بزرگ تبریز
- بازار تاریخی اراک
- بازار بزرگ کرمان
- بازار بزرگ قزوین
- بازار سنتی خوی
بازار بزرگ تهران
بازار بزرگ تهران، یکی از قدیمی‌ترین بازارهای سنتی معروف ایران است که به ثبت آثار ملی ایران نیز رسیده است. قدمت این بازار به دوران حکومت صفویه می‌رسد و قسمت دیگر آن در دوران قاجار ساخته شد. این بازار بخش‌های مختلفی در خود دارد و از اجناس مصرفی تا پوشاک و مطبخ‌های مختلف را در خود جای داده است. قسمتی از این بازار، سبزه میدان نام دارد. سبزه میدان در زمان قدیم محل تجمعات سیاسی بوده و مردم تصمیمات مختلفی در این محل می‌گرفتند. در این بازار گنبدها و نورگیرهای مختلفی بکار رفته است و در دو طرف هر راسته، حجره‌ها در یک یا دو طبقه واقع شده‌اند. هشتی‌های مختلف یکی از جذابیت‌های معماری ایرانی سنتی در این بازار هستند.
بازار کاشان
بازار سنتی کاشان بیش از 40 اثر تاریخی را در خود جای داده است و یکی از مهم‌ترین بازارهای ایران است. تاریخچه بازار کاشان به دوران ال بویه و سلجوقیه باز می‌گردد. این بازار نیز به ثبت آثار ملی رسیده است. راسته، سرا، تیمچه و چارسوق از اصلی‌ترین ویژگی‌های معماری این بازار هستند. کاشی کاری‌های موجود در بازار کاشان بسیار چشم نواز و بیانگر اعجاز معماری ایرانی سنتی هستند.
بازار سنتی همدان
بازاری که در مسیر جاده ابریشم قرار داشته است، قطع به یقین یکی از مهم‌ترین بازارهای شهر به حساب می‌آید. در زمان صفویه، قاجار و پهلوی این بازار شکل گرفت. سقف و گنبدهای زیبایی در بازار سنتی همدان جا خوش کرده‌اند. بیشتر بناهای این بازار به دوران قاجار برمی‌گردد. این بازار حدود 30 هکتار وسعت دارد و از 36 بازار تشکیل شده است. بناهای تاریخی متعددی را در این بازار سنتی می‌توان یافت.
بازار بزرگ اصفهان
اصفهان، مهد هنر و فرهنگ ایران، یکی از مهم‌ترین شهرهای ایران و پایتخت چندین حکومت در زمان‌های گذشته بوده است و وجود بناهای تاریخی متعدد در آن جای تعجب ندارد. در دوران صفویه بازار مهمی در اصفهان ساخته شد و بازار بزرگ اصفهان نام گرفت. قدمت 400 ساله برخی از حجره‌های این بازار و واقع شدن یکی از ورودی‌های آن در میدان نقش جهان، دلایلی از اهمیت تاریخی این بازار هستند. انواع هنرهای دستی محلی، پارچه‌های مختلف، ظروف تزئینی و کارهای فلزی و دیگر مواردی که برای هر گردشگری جذاب است در این بازار یافت می‌شود.
بازار وکیل شیراز
بازار وکیل نخستین بار به دستور کریم خان زند در دوران زندیه بنا شد و در دوره صفویه گسترش یافت و تکمیل شد. بازار وکیل در مجاورت مسجد و حمام وکیل است. معماری این بازار، آن را به یکی از پرجزئیات‌ترین بازارهای ایران تبدیل کرده است و اگر به سقف آن خیره شوید هشتی‌هایی با شمسه‌های بسیار زیبا، مقرنس کاری و به‌هرحال، انواع جذابی از گچبری ها را تماشا می‌کنید.ساخت بازار وکیل به گونه‌ای بوده است که با در نظر گرفتن یک سقف بلند و ایجاد تهویه‌های معماری، به این موضوع توجه کرده‌اند که در فصول گرم سال مانند تابستان نیز هوا در جریان باشد و کسانی که درون بازار هستند، دچار مشکل نشوند.
بازار بزرگ تبریز
بزرگ‌ترین بازار سنتی سرپوشیده جهان، نام دیگر بازار بزرگ تبریز است. 20 راسته و 5500 مغازه در این بازار بسیار بزرگ جای گرفته است. بازار بزرگ تبریز از سوی ایران بعنوان نمادی جاودانه از هنر و فرهنگ ایرانی، در فهرست سازمان جهانی یونسکو به ثبت رسیده است. وجود این بازار به یاد ماندنی در جاده ابریشم، آن را به یکی از اصلی‌ترین دلایل رونق تبریز در زمان‌های گذشته کرده است و می‌توان گفت این بازار سهم زیادی در پیشرفت اقتصاد شهر تبریز داشته است. ساختمان‌های جذاب، آجرکاری‌ها و کاشی کاری‌های خیره کننده، راسته‌های عریض و پنجره‌های متعدد برای تهویه هوا، معماری صحیح و ایرانی این بازار تاریخی را یادآور می‌شوند.
بازار تاریخی اراک
بازار اراک همچنان پر شور و شلوغ، به فعالیت خود به‌عنوان یکی از قدیمی‌ترین سازه‌های اراک ادامه می‌دهد. این بازار که قدمتی از دوره قاجار دارد، یکی از مهم‌ترین مکان‌های دادوستد بوده و بار اقتصاد منطقه را در زمان‌های دور به دوش خود می‌کشیده است. نظم هندسی و تقارن این بازار، یکی از جذاب‌ترین ویژگی‌های بصری آن است که مورد توجه علاقه‌مندان به معماری سنتی و نیز مردم عادی می‌باشد. اشراف کامل این بازار به دیگر نقاط شهر، از دیگر ویژگی‌های آن است. گنبد و سقف‌های مرتفع در کنار تقارن اعجاب انگیز بازار اراک، آن را دیدنی‌تر کرده است.
بازار بزرگ کرمان
تجلی و درخشش معماری ایرانی اسلامی در بازار بزرگ کرمان، رنگ و بوی دیگری دارد. استفاده از خشت‌های گلی بصورت متقارن در دو سوی یک راسته، راسته‌های فراوان، سراها و تیمچه‌هایی که این بازار را تشکیل داده‌اند؛ هریک زیبایی خاص خود را دارد. بازار بزرگ تهران با قدمتی 600 ساله یکی از مهم‌ترین بازارهای سنتی کشور است که همچنان میزبان افراد زیادی است که روزانه به قصد بازدید یا خرید از آن دیدن می‌کنند. سقف‌های بسیار بلند و گنبدهای ردیف شده پشت سر هم، نمایی جذاب به این بازار می‌دهند. چندین مجموعه تاریخی از جمله مدرسه و بازارهای قدیمی و یک کاروان‌سرای تاریخی در این حوزه این بازار هستند.
بازار قزوین
آیا می‌دانستید که قدمت بازار قزوین به حدود 1 هزار سال پیش باز می‌گردد؟ بازار قزوین با قرار گیری در دل شهر، برای بینندگان بسیار لذت بخش و متنوع است. وسعت یافتن این بازار در گذر زمان بخصوص در دوران صفویه و قاجار، سبب شکل گیری یک بازار کامل شد. آجرکاری‌ها و کاشی کاری‌های این بازار جذابیت آن را چند برابر می‌کنند. وجود طاق‌های آجری که همچنان پابرجا هستند را نیز شاهد هستیم. چندین سرا و تیمچه در این بازار به چشم می‌خورد. بازار قزوین در نهایت یکی از مهم‌ترین بازارهای سنتی ایرانی و مهم‌ترین بازار این شهر است.
بازار سنتی خوی
بازار سنتی خوی که در گذشته از زیباترین بازارهای سنتی ایران بوده است امروزه برای بازدید و خرید میزبان گردشگران زیادیست. کتیبه شاه طهماسب در بازار خوبی خبر از قدمتی مربوط به دوران صفویه می‌دهد. البته این بازار دستخوش تغییرات شده و بعدها به آن در دوران زندیه و قاجار افزوده شده است. معماری در دوران صفویه بسیار رونق یافت و استفاده از کاشی هفت رنگ در آن دوران بسیار مورد استقبال قرار گرفت. موضوعی که در این بازار آن را هم مشاهده می‌کنیم، کاشی کاری‌های جذاب و گچبری های منحصر به فرد اینجاست. بازار سنتی خوی به ثبت آثار ملی کشور نیز رسیده است. راسته‌های مستطیلی شکل و سقف‌های نیمه بلند، از دیگر قسمت‌های حائز اهمیت درمورد معماری این بازار سنتی ایرانی است. بازار خوی را شاید بتوان گنجینه‌ای کمتر شناخته شده در این شهر دانست که نیازمند توجه بدلیل معماری خاص ایرانی اسلامی آن دانست.
نتیجه گیری بازار سنتی
تحقیق در مورد بازارهای قدیمی ایران ما را به اطلاعات ارزشمندی از شیوه زندگی، فرهنگ و هنر آن زمان و نیز معماری خاص ایرانی اسلامی می‌رساند. احیای فرهنگ و هنر آن زمان با شیوه گیری از معماری خاصش امروزه باید مورد توجه بیشتری قرار بگیرد.
هیربدنگاره با ساخت اصولی و با کیفیت بهترین نوع محصولات ، امکان تهیه انواع کاشی های سنتی را فراهم آورده است. مانند خرید کاشی هفت رنگ و دیگر کاشی‌های این مجموعه، همواره سعی در زنده نگه داشتن معماری ایرانی اسلامی سنتی داشته و خواهد داشت.